Het dilemma van gemeenschappelijke regelingen

Op donderdag 11 februari stond de 6^e wijziging van de Omgevingsdienst IJmond (ODIJ) op de agenda. De sessie was op zich niet bijzonder want het voorstel had betrekking op de op 1 januari 2015  gewijzigde wet gemeenschappelijke regelingen (GR).

Naar aanleiding hiervan dient de gemeenschappelijke regeling ODIJ te worden aangepast. Belangrijkste onderdeel bij dit besluit is de uittreding van de raadsleden en de burgemeester uit het algemeen bestuur van de gemeenschappelijke regeling. Tijdens de sessie is door Velsen Lokaal de vraag gesteld hoe we als gemeenteraad grip kunnen krijgen op de gemeenschappelijke regeling. Veel van de taken van de gemeente zijn erin ondergebracht. Hierin gaat veel gemeenschapsgeld om. Om die reden is het belangrijk dat de gemeenteraad haar controlerende taak goed kan uitvoeren en dat ze invloed kan uitoefenen op de Omgevingsdienst.

Resultaat enquête raadslid.nu onder raadsleden in Nederland.

Meer gemeenschappelijke regelingen

Velsen participeert in een aantal gemeenschappelijke regelingen in de regio, zoals bijvoorbeeld ook de Veiligheidsregio Kennemerland, Recreatieschap Spaarnwoude, IJmond Werkt!, Centraal Nautisch Beheer en HVC. Steeds meer gemeenten richten zich op hun kerntaken. Taken die bestempeld worden als “niet onopgeefbaar”, kunnen in veel gevallen beter door derden worden uitgevoerd. Dat brengt de nodige voordelen met zich mee. Specialisatie maakt schaalvergroting en betere kwaliteit mogelijk. En schaalvergroting betekent een kostenbesparing.

Daarnaast kunnen andere partijen wellicht de dienstverlening verbeteren en de continuïteit beter garanderen. Ofwel: dienstverlening die even goed, soms zelfs beter, en meestal goedkoper is. Dat spreekt elke gemeente aan die de gemeentefinanciën aan het ordenen is en de nodige bezuinigingen moet realiseren. Een groot deel van de uit te besteden taken wordt uitgevoerd door een GR, een GR waarin de gemeente een bestuurlijk én financieel belang heeft. Kortom: de dienstverlening van de gemeente wordt verspreid over andere organisaties die ieder hun eigen manier van werken hebben. Kenmerkend is dat de gemeente (mede)eigenaar is van deze GR. De gemeente draagt dus mede de risico’s. Daarmee gaat het aansturen van een GR verder dan invulling geven aan goed opdrachtgeverschap.

Rol van de raad

De essentiële vraag voor de gemeenten is hoe een GR aan te sturen. Dat is niet zo eenvoudig als het lijkt, aangezien gemeentelijke activiteiten versnipperd en verspreid worden over meerdere gemeenschappelijke regelingen met eigen juridische en organisatiestructuren. En niet te vergeten het feit dat vaak meerdere gemeenten deelnemen aan één GR. Sterker nog: het aansturen wordt een kerntaak van de gemeente. Zowel het opdrachtgeverschap als het eigenaarschap moet geregeld worden op bestuurlijk en ambtelijk niveau. De beoogde winst door schaalvergroting dreigt deels of zelfs helemaal te verdampen. En daarom worstelen gemeenten met een essentiële vraag: hoe krijgen we grip op verbonden partijen zonder dat de kosten voor sturing en beheersing explosief toenemen?

De vraag die hierbij rijst is hoe we als gemeenteraad onze kaderstellende en toezichthoudende rol invullen richting het college, maar ook hoe we deze rol invullen richting een GR. Uiteindelijk besteden ook de verbonden partijen gemeenschapsgeld waarover verantwoording afgelegd moet worden aan de raad. Hebben we als raad nog wel voldoende grip op gemeenschappelijke regelingen? In onze ogen dreigen verbonden partijen te veel het democratische controlemechanisme te ontduiken.

Voorbeeld samenwerkingsverband met gebrekkige democratische sturing

Een tekenend voorbeeld van de afstand die veel samenwerkingsverbanden hebben tot de democratische controle van gemeenteraden is HVC. Het bedrijf dat ons afval ophaalt en verwerkt en nog een aantal andere gemeentelijke taken uitvoert. In 2014 is door verschillende gemeentelijke rekenkamers gezamenlijk onderzoek gedaan. Dat onderzoek leidde tot een flink aantal kritische en verontrustende conclusies en ook tot aanbevelingen die in alle gemeenschappelijke regelingen zouden moeten worden toegepast. In de volgende korte video kunt u de belangrijkste conclusies en aanbevelingen zien en horen.

Op welke wijze kan de raad meer grip op GR krijgen?

De uitkomsten van het Rekenkameronderzoek over HVC geven al een hoop handvatten om meer grip te krijgen. Daarnaast is door de Raad voor het openbaar bestuur een rapport uitgebracht over de besturing van samenwerkingsverbanden en democratische controle. In het rapport worden aanbevelingen gedaan richting de gemeenteraden, raadsgriffiers, colleges van B&W, besturen van samenwerkingsverbanden en provincies. De aanbevelingen die in het rapport worden gedaan, richten zich op het verbeteren van de wisselwerking tussen gemeenteraden en de gemeenschappelijke regelingen.

Het is een probleem dat bij veel gemeenten speelt. Om meer grip te krijgen op de gemeenschappelijke regelingen is bijvoorbeeld in de regio Nijmegen een adviesfunctie ingesteld. De adviesfunctie adviseert de deelnemende gemeenten over uiteenlopende zaken over de GR.

Dit onderwerp wordt in maart in de IJmondcommissie besproken. Velsen Lokaal is van mening dat er een instrument moet komen waarmee meer grip komt op de regionale samenwerkingsverbanden. Want als er dit niet gebeurt zal dit een bedreiging vormen voor de lokale democratie.